مسیر رشد و تکامل هر شخص در طول زندگی منحصر به فرد است ولی همراه با تغییرات مرتبط با هم و پیچیده‌ای است که از سطح ملکولی تا سطح رفتاری فرد به وجود می‌آیند. الگوهای نمو (افزايش مهارتها و توانايي‌هاي جسماني و عقلاني) حتی در میان کودکانی که در محدوده طبیعی قرار دارند هم گاهی با هم متفاوت می‌باشد.
مطالب زير از مشهورترین نظریه پردازان در زمینه نقاط برجسته در تکامل طبیعی رفتار کودکان مي‌باشد.
نقاط برجسته در تکامل طبیعی رفتار کودکان
● تولد تا 4 هفتگي
رفتار حسی و حرکتی: رفلکس دست به دهان، رفلکس چنگ زدن، رفلکس گونه (چین خوردگی لبها در پاسخ به تحریک دور دهانی)، رفلكس مورو (باز شدن انگشتان در موقع ترس، رفلكس مكيدن، رفلکس بابنسکی(با لمس کف پا، انگشتان باز می‌شوند.قدرت تفکیک صداها (توجه به صدای انسان) و مزه‌های شیرین و ترش، تعقیب با چشم، ثابت بودن فاصله کانونی با اندازه 8 اینچ، حرکات متناوب خزیدن،چرخاندن سر به طرفین در موقع قرار گرفتن روی شکم
رفتار تطابقی:رفتار حاکی از جستجو برای تغذیه در روز چهارم، پاسخ دادن به صدای جغجغه و زنگ، متوجه اشیای متحرک می‌شود.
رفتار شخصی و اجتماعی: پاسخ دهی به صورت،چشم‌ها و صدای مادر در ساعات اولیه زندگی، لبخند درون‌زاد،بازی مستقل (تا 2 سالگی)،با بغل کردن ساکت می‌شود،صورت بی‌احساس
● 4 هفتگي
رفتار حسی و حرکتی: موقعیتهای رفلکس تونیک گردن غالب است، مشت شدن دستها، سر خم می‌شود ولی می‌تواند سر را به مدت چند ثانیه صاف نگه دارد.تثبیت بینایی، دید سه بعدی (هفته 12)
رفتار تطابقی: اشیای متحرک را تا خط وسط دنبال میکند.
رفتار شخصی و اجتماعی: توجه به صورت‌ها و کاهش فعالیت پاسخ به صحبت کردن ترجیحاً به مادر لبخند می‌زند.
● 16 هفتگي
رفتار حسی و حرکتی: وضعیت‌های متقارن غالب می‌شوند.سر را متعادل نگه می‌دارد. با دمر خوابیدن روی ساعد، سر 90 درجه بلند می‌شود. تطابق بینایی
رفتار تطابقی: جسم متحرک با سرعت کم را به خوبی دنبال میکند. با مشاهده اشیای آویزان، بازوها را به حرکت می‌آورد.
رفتار شخصی و اجتماعی: لبخند اجتماعی خودبخودی (برون‌زاد) آگاهی به شرایط غریب
● 28 هفتگي
رفتار حسی و حرکتی: نشستن با ثبات، خم شدن به جلو بر روی دستها، وقتی در وضعیت ایستاده قرار داده می‌شود، به طور فعال تلوتلو می‌خورد.
رفتار تطابقی: رویکرد یک دستی و چنگ زدن به اسباب بازی ،کوبیدن و تکان دادن جغجغه، تغییر مکان اسباب بازیها
رفتار شخصی و اجتماعی: آوردن پا به طرف دهان، عکس داخل آینه را لمس میکند.آغاز تقلید از صداها و حرکات مادر.
40 هفتگي
رفتار حسی و حرکتی:با هماهنگی خوبی به تنهایی می‌نشیند، سینه‌خیز می‌رود، خود را به وضعیت ایستاده می‌کشاند، با انگشت سبابه اشاره میکند.
رفتار تطابقی: دو شی را در خط وسط به هم می‌رساند. تلاش برای تقلید خط خطی کردن
رفتار شخصی و اجتماعی: اضطراب جدایی در موقع جدا شدن از مادر مشهود است، به بازی اجتماعی مثل دالی کردن جواب می‌دهد. خودش بیسکویت را می‌خورد و بطری شیر خود را نگه می‌دارد.
● 52 هفتگي
رفتار حسی و حرکتی: با نگهداشتن یک دست راه می‌رود، برای مدت کوتاه به تنهایی می‌ایستد.
رفتار تطابقی: جستجوی چیزهای تازه
رفتار شخصی و اجتماعی: همکاری در لباس پوشیدن
● 15ماهگی
رفتار حسی و حرکتی: تاتی میکند، سینه خیز از پله بالا می‌رود
رفتار شخصی و اجتماعی: با اشاره یا صدا درخواست میکند. در بازی یا به دلیل امتناع،اشیا را پرتاب میکند.
● 18 ماهگی
رفتار حسی و حرکتی: راه رفتن هماهنگ، به ندرت زمین می‌خورد. توپ را قل می‌دهد. با نگه داشتن یک دست از پله بالا می‌رود.
رفتار تطابقی: با سه یا چهار مکعب برج درست میکند. به خودی خود کاغذ را خط خطی میکند و طرز نوشتن را تقلید میکند.
رفتار شخصی و اجتماعی: تا حدودی خود غذا می‌خورد غذا را می‌ریزد، اسباب بازیها را ردیف میکند. یک اسباب بازی خاص مثل یک عروسک را حمل یا بغل میکند. با اندکی تاخیر برخی الگوهای رفتاری را تقلید میکند.
● 2 سالگی
رفتار حسی و حرکتی: به خوبی می‌دود و زمین نمی‌خورد. توپ بزرگی را با پا می‌زند.به تنهایی از پله بالا و پایین می‌رود. مهارتهای ظریف حرکتی افزایش می‌یابد.
رفتار تطابقی: برجی با شش یا هفت مکعب می‌سازد. به تقلید از قطار، مکعبها را پشت سر هم می‌چیند. حرکات عمودی و چرخشی را تقلید میکند. رفتارهای ابتکاری را آغاز میکند.
رفتار شخصی و اجتماعی: لباسهای ساده را می‌پوشد، تقلید از اعضای خانواده با اسم به خودش اشاره میکند. به مادر “نه” می‌گوید. شروع از بین رفتن اضطراب جدایی، نمایش سازمان یافته محبت و اعتراض، بازی موازی (در کنار سایر کودکان بازی میکند ولی با آنها تعامل ندارد.)
● 3 سالگی
رفتار حسی و حرکتی: راندن سه چرخه،از پله‌های پایینی می‌پرد، در بالا رفتن از پله‌ها متناوباً از هر دو پا استفاده میکند.
رفتار تطابقی: با 9 یا 10 مکعب برج می‌سازد. یک پل سه مکعبی می‌سازد. دایره و علامت جمع را می‌کشد.
رفتار شخصی و اجتماعی: کفش می‌پوشد، دکمه‌ها را باز میکند، به خوبی غذا می‌خورد، رعایت نوبت را درک میکند.
● 4سالگی
رفتار حسی و حرکتی: در فاصله یک قدمی کناره پلکان از پله پایین می‌آید.برای پنج تا هشت ثانیه، روی یک پا می‌ایستد.
رفتار تطابقی: علامت جمع را می‌کشد. چهار عدد را تکرار میکند. با اشاره صحیح سه شی را می‌شمارد.
رفتار شخصی و اجتماعی:صورت خود را می‌شوید و خشک میکند. دندان مسواک میکند. همکاری یا مشارکت در بازی (با سایر کودکان در بازی همکاری میکند)
● 5 سالگی
رفتار حسی و حرکتی: با استفاده متناوب از پاها، می‌جهد. معمولاً بر اسفنکترها کنترل کامل دارد. در هماهنگی حرکات ظریف پیشرفت میکند.
رفتار تطابقی:مربع می‌کشد. یک انسان قابل تشخیص را با سر، بدن و اندامها نقاشی میکند. به درستی 10 شی را می‌شمارد.
رفتار شخصی و اجتماعی: چند حرف می‌نویسد. بازیهای رقابتی را انجام می‌دهد.
● 6سالگی
رفتار حسی و حرکتی:دوچرخه می‌راند.
رفتار تطابقی: نامها را می‌نویسد. مثلث می‌کشد.
رفتار شخصی و اجتماعی: بند کفش را گره می‌زند.
تهيه و تنظيم : نرگس رحمتي زير نظر :دكتر پيمان رستگاري، متخصص اطفال
منبع خبر : مركز بهداشت و درمان دانشگاه تهران
