سوء هاضمه اصطلاحي عمومي براي بيان حالتهايي چون درد و ناراحتي در قسمت فوقاني شكم يا قفسه سينه است كه معمولاً بعداز خوردن هر وعده غذايي ظاهر ميشود. واژه معروف ديگر اختلال گوارشي سوء هضم است كه به معني احساس سوزش و درد در ناحيه فوقاني شكم و قفسه سينه ميباشد. اين علائم در بعضي افراد بعد از خوردن غذا فروكش ميكند ولي در مواردي كه اين درد شبيه درد گرسنگي باشد، با خوردن تشديد ميشود. گاهي مواقع حتي با خوردن خوراك مختصر يا نوشيدن كمي شير، اين مشكل برطرف ميشود. ولي ممكن است درد معده ارتباطي با غذا نداشته باشد. در مواردي فرد لحظهاي بعد از خوردن غذا احساس سيري، ناراحتي و نفخ ميكند. واژه سوء هاضمه با حالتهاي چون تهوع، آروغ زدن و استفراغ بعد از غذا شناخته ميشود.
● عوامل موثر در بروز سوء هاضمه
بيشتر علائم سوء هاضمه بيضرر و قابل تحمل ميباشند و براي تشخيص نياز به آزمايشهاي بسياري ندارند. هنگامي كه آزمايشها انجام شد و به عامل قابل توجهي دست نيافتند اصطلاح سوء هاضمه بدون زخم استفاده ميشود. بدين معني كه در حال حاضر هيچ زخمي باعث بروز علائم نبوده است. همچنين اسيد معده ممكن است به پوشش مخاطي معده يا اثني عشر آسيب برساند و ايجاد بيماري زخم اثني عشر يا معده نمايد. زخم معده به دليل فعل و انفعالات اسيد معده (پپسين) ايجاد ميگردد. بعضي اوقات نيز وجود التهاب در معده باعث سوء هاضمه ميگردد كه اين التهاب در نتيجه مصرف بيش از اندازه الكل، داروهاي شبيه آسپرين و يا به دليل عفونت ميباشد. از ديگر عوامل سوء هاضمه ميتوان به اختلالات روده، كيسه صفرا، پانكراس استفاده از داروهاي ضد روماتيسمي اشاره كرد.
● ريفلاكس معده به مري
سوء هاضمههايي كه مدت زمان زيادي طول ميكشند معمولاً با توليد اسيد معده ارتباط دارند. اگر دريچه تحتاني مري ضعيف يا خراب شود، مايع اسيدي معده ممكن است به سمت بالا آمده و وارد مري شده، باعث احساس سوزش سر معده (ترش كردن) شود كه اصطلاحاً ريفلاكس معده به مري ميگويند. شايعترين علامتي كه بر اثر ريفلاكس ايجاد ميشود، احساس سوزش در وسط سينه است كه ميتواند به سمت بالا و گلو نيز انتشار يابد. اين احساس سوزش گاهي اوقات ايجاد شده و سپس از بين ميرود و ميتواند بر اثر خوردن بعضي غذاها، خم شدن به جلو بعد از صرف غذا و دراز كشيدن در طي شب نيز ايجاد شود. گاهي اوقات ممكن است ريفلاكس همراه با اشكال در بلع و يا تهوع باشد. تغيير در شيوه زندگي، تمام آن چيزي است كه براي رفع اين مشكل لازم است ، ولي اگر با تغيير و اصلاح شيوه زندگي، هيچ گونه بهبودي در علائم ديده نشد، درمان دارويي با هدف كم كردن اسيد معده انجام ميشود.
● عوامل موثر در ايجاد ريفلاكس معده به مري:
◊ بعضي داروها مثل نيتراتها، استروژن، داروهاي خوراكي ضد حاملگي، پروژسترون
◊ مواد غذايي مثل شكلات، نوشابههاي حاوي كافئين، غذاهاي پرچرب و ادويه دار، پياز، سير، محصولات گوجه فرنگي و آب مركبات
◊ استعمال دخانيات
◊ خوردن غذا بلافاصله قبل از خواب
◊ چاقي
◊ مصرف مايعات فراوان همراه يا بلافاصله پس از غذا
◊ نوشيدن الكل كه ميتواند قابليت ماهيچهها را كاهش داده، در تشديد علائم موثر باشد
◊ افزايش فشار داخل شكمي در طول حاملگي
● علائم تشخيصي در ريفلاكس معده به مري
◊ سوزش معده و درد در قسمت وسط قفسه سينه كه به طرف گردن و گلو پيشرفت ميكند. اين حالت هنگام دراز كشيدن و خم شدن وخيمتر ميشود.
◊ سوزش و درد معده يك الي دو ساعت بعد از خوردن غذا
◊ احساس تلخي و ترشي در دهان
◊ احساس برگشت غذا به دهان
◊ مشكلات بلع
◊ علائم شبيه آسم، سرفه، خس خس كردن
◊ گرفتگي صدا و گوش درد
◊ پوسيدگي دندان و مشكلات لثه
● علائم هشدار دهنده در سوء هاضمه:
◊ درد پيش رونده در قفسه سينه
◊ وجود خون در استفراغ
◊ مدفوع سياه و قيري
◊ كاهش وزن سريع
◊ استفراغ عود كننده
◊ مشكلات بلع
◊ زردي پوست
◊ درد سوزاننده در پشت
● راههاي پيشگيري
◊ وعدههاي غذايي را در فواصل منظم استفاده كنيد.
◊ با ايجاد تنوع در نوع غذاهاي مصرف خود از خوردن و آشاميدن لذت ببريد.
◊ هميشه به حالت نشسته و به طور آهسته غذا خورده و غذا را خوب بجويد.
◊ از خوردن غذاهايي كه باعث تشديد علائم مي شوند بپرهيزيد.
◊ هيچ گاه معده خود را پر از غذا نكنيد، بلكه به دفعات بيشتر اما هر بار با حجمي اندك غذا بخوريد.
◊ براي درمان سردرد و سرماخوردگي به جاي آسپرين از استامينوفن استفاده كنيد.
◊ در حد امكان ( مشاوره با پزشك) از داروهاي مسكن ضد روماتيسمي استفاده نكنيد.
◊ مواظب باشيد موقعيتهاي استرس زا و تنش زا شما را آشفته نكند.
◊ شام را سرشب صرف كنيد كه فرصت كافي براي هضم غذا وجود داشته باشد.
◊ هنگام خواب سر حدود 8-6 اينچ بالاتر از بدن باشد اين موقعيت كمك ميكند تا اسيد به معده برگردد، جايي كه به آن تعلق دارد.
◊ وزن خود را كاهش دهيد.
◊ از مصرف بيش ازحد كافئين ( قهوه، چاي و نوشابههاي گاز دار)، غذاهاي پرچرب و سرخ كردني و الكل اجتناب كنيد.
◊ از پوشيدن لباسهاي تنگ خودداري كنيد.
تهيه و تنظيم : نرگس دوستخواه زير نظر : دكتر مهناز روحي پركوهي
منبع خبر :مركز بهداشت و درمان دانشگاه تهران
