شیدایی یا مانیا (به انگلیسی: mania) حالتی برخلاف جهت افسردگی است. در مانیا خلق (mood) و انرژی بیمار بسیار بالاست. تظاهرات اصلی مانیا عبارتند از سرخوشی (elation)، تحریک پذیری، پرکاری و عقاید خود مهم انگاری(self -important ideas). خلق بالابصورت شادی، افکارمثبت بیش از حد(undue optimism) و خوشحالی سرایت کننده تظاهر می‌کند. ممکن است خلق بیمار در طول روز تغییر کند مثلا صبح مانیک و شب افسرده باشد هر چند که مانند افسردگی شدید تغییرات منظمی ندارد.
مانیا به دلیل دارو ( مانند فنیل پروپانول امین ) یا تومورهای مغزی نیز به وجود می‌آید ولی اغلب به عنوان قسمتی از اختلال دو قطبی (bipolar disorder) شناخته می‌شود. در این بیماری حملات دوره‌ای مانیا و افسردگی دیده می‌شود.
نشانه‌ها
بیمار لباس‌هایی با رنگ روشن می‌پوشد و با شدت یافتن بیماری ظاهر بیمار نامرتب به نظر میرسد. بیماران مانیک بیش از حد فعال می‌باشند(over active) که منجر به خستگی جسمی می‌شود. همچنین به آسانی کارها را ناتمام رها می‌کنند و کار جدیدی را شروع می‌کنند(distractible)
خواب غالبا کاهش و اشتها افزایش می‌یابد و تمایل جنسی بالایی وجود دارد. بیمار حراف شده زیاد و سریع صحبت می‌کند که نشان دهنده سرعت بالای تفکر است که فشار کلام (pressure of speech) نامیده می‌شود. با شدید شدن بیماری، پرش افکار(flight of idea) ایجاد می‌شود.بسیاری از بیماران ولخرج می‌شوند. بیماران هیجان زده و ممکن است تحریک پذیر باشند.
افکار خود بزرگ بینی (grandios) شایع است، مثلا ممکن است خود را یک رهبر و یا اندیشمند جهت راهنمائی مسئولین کشور بداند. گاهی اوقات دچار هذیان گزند و آسیب می‌شود و فکر می‌کند دیگران به دلیل اهمیتش قصد توطئه علیه او را دارند. هذیان‌ها اغلب با گذشت زمان تغییر می‌کنند. توهم هم در موارد شدید ایجاد می‌شود که با خلق هماهنگ است و در طول زمان دچار تغییر می‌شود.
بینش(insight) همواره مختل است و بیمار دلیلی برای جلوگیری از افکار خود بزرگ بینی یا محدود کردن ولخرجی خود نمی‌بیند. او بندرت خود را بیمار می‌داند و نیازی به درمان احساس نمی‌کند.
انواع شیدایی
شیدایی به سه نوع خفیف، متوسط و شدید طبقه بندی می‌شود.
شیدایی خفیف: افزایش فعالیت بدنی و تکلم، خلق متغییر و ولخرجی وجود دارد.
شیدایی متوسط: فعالیت زیاد به همراه فشار کلام و تکلم سازمان نیافته (disorganised speech)، خلق یوفوریک که با دوره‌های بی قراری و افسردگی قطع می‌شود و افکار خود بزرگ بینی ممکن است هذیانی شوند.
شیدایی شدید: فعالیت شدید غیر قابل کنترل و افکار در هم ریخته و هذیان عجیب و غریب (bizarre) و توهم هم به وجود می‌آید. ندرتا بیمار بدون حرکت و گنگ می‌شود (manic stupor) در موارد شدید بیمار حالت سایکوز (روان پریشی دارد).
بیماریزایی
ممکن است بیمار زمینه ارثی داشته باشد، بروز همزمان این مشکل در دو قلوهای تک تخمکی بین ۹۰-۳۳٪ متغیر است. مسائل محیطی مانند احساس طرد شدن نیز در بروز بیماری موثر است . به نظر میرسد افزایش نوروترانسمیتر سروتونین در لوب تمپورال مغز عامل مهمی در بیماری باشد.
همچنین کمبود ویتامین ب-۱۲ باعث بوجود آمدن نشانه‌های بالینی شیدایی می‌شود.[۱]
درمان
الف – درمان دارویی : به طور کلی دو گروه دارویی یکی تثبیت کننده‌های خلق (مانند لیتیم کربنات و ریسپریدون ) و گروه دوم داروهای آنتی سایکوتیک ( مانندهالو پریدول و کلرپرومازین ) در درمان شیدایی به کار می روند . درمان این بیماری طولانی مدت است بخصوص اگر دوره‌های بیماری تکرار شونده باشد و ترکیب دارو (pharmacotherapy) با روان درمانی موثر است . زمانی که نشانه‌های شیدایی حاد تخفیف یافت، درمان طولانی مدت با تثبیت کننده‌های خلق و درمان پیشگیری کننده را به روان درمانی بیمار می افزاییم. داروهای ضد تشنج Anticonvulsants مانند اسید والپروئیک valproic و کاربامازپین همچنین برای پیشگیری استفاده می شوند . داروهای جدید مانند lamotrigine Clonazepam (Rivotril( نیز بکار می روند. وراپامیل ( بلوک کننده کانال کلسیم) در درمان مانیای خفیف بسیار مفید است .
ب-روان درمانی:
رفتاردرمانی: کنترل رفتارهای تکانشی از طریق تقویت و اقتصاد ژتونی
خانواده درمانی:اصلاح تعاملات معیوب درخانواده به دلیل رفتارهای تکانشی بیمار، محافظت از بیماران و سایرین (مهار فیزیکی)
ج-ECT : در صورت محدودیت در درمان دارویی، شکست در دارو درمانی، علائم حاد یا شدید که می تواند تهدیدی برای خود یا دیگران باشد.
منابع
ویکی‌پدیای انگلیسی
