در شش ماه اول زندگي تغذيه انحصاري با شير مادر براي رشد و تكامل كودك از اهميت ويژه‌اي برخودار است. در مدت تغذيه انحصاري با شير مادر كودك نيازي به استفاده از هيچگونه ماده غذايي و حتي آب ندارد.
فقط از 15 روزگي تا پايان 1 سالگي قطره A+D يا مولتي ويتامين و نيز از 4 ماهگي يا 6 ماهگي ( بنا به نظر پزشك ) قطره آهن به كودك داده ميشود. در شرايط بيماري مثل اسهال مصرف ORS اشكالي ندارد. تغذيه با شير مادر نيازهاي غذايي ، جسمي ، رواني و عاطفي كودك را تأمين مي‌كند.
در بعضي موارد با نظر پزشك متخصص بنا به وضعيت شيرخوار و منحني رشد او ممكن است لازم باشد از 4 ماهگي يا 5 ماهگي غذاي كمكي براي كودك شروع شود.
اصولاً شروع غذاي كمكي قبل از 4 ماهگي به دليل آماده نبودن دستگاه گوارش شيرخوار براي پذيرش غذاهايي غير از شير اقدام نادرستي است و شروع زودرس تغذيه تكميلي سبب كمتر طلبيدن پستان مادر شده و باعث كاهش توليد شير مادر ميشود
بعد از 6 ماهگي نيازهاي غذايي شيرخوار به تنهايي با شير برآورده نمي‌شود و لازم است علاوه بر شير مادر تغذيه كودك با غذاي نيمه جامد نيز شروع شود.
تا 1 سالگي ابتدا بايد كودك شير مادر بخورد سپس به او غذاي كمكي داده شود و شير مادر غذاي اصلي اوست.
نكاتي در زمينه تغذيه تكميلي
1ـ مقوي و مغذي باشد يعني انرژي پروتئيني ، املاح و ويتامينه‌هاي ضروري و مورد نياز كودك را تأمين كند. نرم بوده و هضم آن آسان باشد.
2ـ در تغذيه تكميلي حتماً بايد از مواد غذايي استفاده شود كه بعدها در سفره خانواده وجود دارد و قيمت آن ارزان و مناسب عادات غذايي خانواده است.
3ـ بايد كودك ابتدا با شير مادر و بعد با غذايي كمكي تغذيه شود.
4ـ غذاي كمكي را بايد كم كم شروع و به تدريج بر نوع و مقدار آن افزود و براي جلوگيري از كاهش شير مادر تعداد دفعات تغذيه با شير مادر را بيشتر كرد.
5ـ بين اضافه كردن مواد غذايي مختلف بايد 7- 5 روز فاصله باشد.
چگونگي شروع و ادامه غذاي كمكي :
● هفته اول ماه هفتم:
شروع غذاي كمكي با فرني آرد برنج است كه روز اول از يك قاشق مرباخوري يكبار در روز ( ظهر ) شروع شده و كم كم به مقدار و دفعات آن اضافه ميشود.
مواد لازم جهت تهيه فرني :
● آرد برنج ( يك قاشق مرباخوري سرصاف )
● شكر ( نصف قاشق مرباخوري سرصاف )
● شير پاستوريزه ( نصف ليوان معمولي )
● طرز تهيه:
ابتدا نصف ليوان شيرپاستوريزه را به مدت 10 دقيقه مي‌جوشانند سپس آب جوشيده خنك شده را به آن اضافه مي‌كنند تا به اندازه نصف ليوان برسد. سپس آرد و شكر را به شير اضافه كرده و حرارت مي‌دهند تا قوام بيايد ( قوام فرني بايد بيش از قوام شير مادر باشد).
ميتوان به فرني به اندازه يك قاشق چايخوري كره نيز اضافه كرد تا كالري بيشتري به كودك برسد.
● هفته دوم ماه هفتم:
ميتوان حريره بادام را به رژيم غذايي كودك اضافه نمود. شروع آن نيز مانند فرني از يك قاشق مرباخوري يك بار در روز مي‌باشد و ممكن است تا روز ششم و هفتم به 12 قاشق مرباخوري در روز برسد. البته در اين هفته بتدريج كه مقدار و دفعات تغذيه با حريره بادام افزايش مي‌يابد، مقدار و دفعات تغذيه با فرني كم ميشود. بنابراين در هر وعده يا در تمام دفعات ميتوان حريره بادام را جايگزين فرني كرد.
● مواد مورد نياز جهت تهيه حريره بادام :
بادام شيرين ( 5 عدد ) ، آرد برنج ( يك قاشق مرباخوري سرصاف ) ، شكر ( نصف قاشق مرباخوري سرصاف ) ، شير پاستوريزه ( نصف ليوان ).
● طرز تهيه
اول بادام‌ها را حدود چند ساعت در آب جوش خيس كرده پوست آن را جدا نموده و با رنده و يا هر وسيله ديگري كه در خانه وجود دارد نرم مي كنند سپس مخلوط مذكور همراه شكر، آرد برنج در شير آنقدر جوشانده ميشود تا قوامي مثل فرني ايجاد شود.
● دو هفته آخر ماه هفتم:
مي توان سوپ را به رژيم غذايي كودك اضافه كرد ( فرني وحريره بادام ادامه يابد)
مواد لازم جهت تهيه سوپ:
گوشت بدون چربي ( معمولاً به اندازه يك تخم مرغ متوسط )
برنج يك قاشق مرباخوري
هويچ متوسط يك سوم
● طرز تهيه :
بعد از اينكه گوشت تا حدي پخته شد برنج و هويج به آن اضافه ميشود. پس از پختن كامل ، بايد همه مواد سوپ را مخلوط و نرم كرد تا قوام آن به غلظت فرني برسد.
● دوهفته اول ماه هشتم :
به برنامه غذايي قبل ، زرده تخم مرغ ( سفت شده ) اضافه مي‌گردد ( روز اول به اندازه يك نخود از زرده را در كمي آب جوشيده يا شير مادر نرم و حل كرده و به شيرخوار داده، سپس بتدريج مقدار آن به نصف زرده در روز يا يك زرده كامل يك روز در ميان افزايش مي‌يابد و همراه با فرني يا حريره بادام استفاده شود ) . در اين زمان ميتوان كم كم از سبزيهاي نشاسته‌اي مثل سيب زميني ، كدوحلوايي و نخود سبز نيز به فاصله هر سه روز به سوپ اضافه كرد. اضافه كردن كمي پياز رنده شده يا خرد شده به سوپ براي رفع بوي مرغ يا گوشت اشكالي ندارد. همچنين افزودن چند قطره آب ليموترش تازه يا آب نارنج تازه به سوپ و غذاي كودك هم آن را خوش طعم مي كند و هم جذب آهن را افزايش مي‌دهد.
● دو هفته دوم ماه هشتم :
ماست به مقدار دو قاشق مرباخوري بعد از سوپ ظهر و دو قاشق مرباخوري بعد از سوپ شب داده شود. هر سه روز يكبار ميتوان جو ، بلغور گندم و رشته فرنگي را كه قبلاً پخته و نرم شده ( به اندازه يك قاشق مرباخوري ) به سوپ اضافه نمود. هنگام صرف سوپ ميتوان يك قاشق مرباخوري كره يا روغن مايع به آن اضافه كرد. ) با اين روش ميتوان به شيرخواراني كه رشد كافي ندارند كمك كرد). در اين زمان ميتوان پوره سبزيهاي نشاسته‌اي را به جاي يك وعده فرني جايگزين كرد.
● طرز تهيه پوره :
يك عدد سيب زميني يا هويج را بعد از شستن ، كاملاً پخته ، سپس پوست آن را جدا مي‌كنند به همراه يك قاشق مرباخوري كره يا روغن مايع نرم كرده ، سپس كم كم به آن شير پاستوريزه ( كه قبلاً جوشانده شده ) اضافه مي‌نمايند تا به نرمي و غلظت دلخواه برسد.
● دو هفته اول ماه نهم :
ميتوان حبوبات ( عدس، ماش يا جوانه آنها يا آرد حبوبات ) نيز به سوپ شيرخوار اضافه كرد.
● دو هفته دوم ماه نهم :
آب ميوه ( از ميوه‌هاي فصل ) از يك قاشق مرباخوري در روز همراه يك قاشق مرباخوري آب ساده و سالم شروع و كم كم به چند قاشق مرباخوري آب ميوه خالص مي‌رسد.
دو هفته اول ماه دهم :
بجاي آب ميوه ميتوان از ميوه‌هاي مجاز ( هلو، سيب ، موز و … ) استفاده كرد.
دو هفته دوم ماه دهم:
ضمن تنوع بخشيدن به سوپ شيرخوار ميتوان به برنامه غذايي قبلي كته نرم همراه گوشت اضافه نمود.
● طرز تهيه كته نرم :
ميتوان يك تكه كوچك گوشت ( ماهيچه يا سينه مرغ ) را پخت و چهار قاشق مرباخوري پر از برنجي كه قبلاً خيس نموده به آب گوشت يا آب مرغ اضافه كرد.
● ماه يازدهم و دوازدهم:
بايد تنوع غذا در تهيه سوپ ، كته ، پوره و … رعايت شود.
با توجه به اشتهاي كودك ميتوان به مقدار غذا در هر وعده اضافه كرد و از دادن غذاهاي سفره ( به علت وجود چاشني و نمك ) پرهيز نمود.
● توجه :
بطور كلي تا يكسالگي ، عسل ، شيرپاستوريزه ( به تنهايي)، پنير ، سفيده تخم مرغ ، شكلات، انواع توت، كيوي، آلبالو، گيلاس ، خربزه ، كشمش، دانه انگور، ذرت ، تكه‌هاي سوسيس، آجيل ، قهوه ، چاي پررنگ ، فلفل، ادويه جات، ترشيجات ، نمك، نوشابه‌هاي رنگي و گازدار، از حبوبات لپه ونخود و از گروه سبزيها اسفناج و كلم و تكه‌هاي سفت و خام و سبزيها و … توصيه نمي‌شود.
٭ تهيه و تنظيم : دكتر ناصر افضليان متخصص كودكان و نوزادان ٭
منبع خبر : مركز بهداشت و درمان دانشگاه تهران
