نسخه حاوی تشخیص پزشک و داروها و دستورات لازم برای بهبود بیمار است. نسخه نویسی دارای قواعدی است که رعایت آنها موجب بهره وری و اثربخشی بیشتر خواهد شد. رعایت اصول نسخه نویسی اولاً مستلزم اطلاع از آن اصول و ثانیاً اجراء آنها هنگام نسخه نویسی است که این یکی منوط به تمرین هر چه بیشتر است. نسخه نویسی منطقی یعنی به معنای تجویز مؤثرترین و سالم ترین دارو برای یک بیماری با توجه به ویژگیهای بیمار می باشد. این داروها باید قابل دسترسی بوده و قیمت مناسبی داشته باشند. به نظر می رسد در طی دوره تحصیلی، پزشکان از آموزش کافی و منظم برای نسخه نویسی منطقی برخوردار نیستند. آموزش های موجود عمدتاً براساس آموزش اصول پایه فارماکولوژی، تقسیم بندی داروها، عوارض و مسمومیت با داروها می باشد و کمتر به جواب بالینی دارو پرداخته می شود. امتحاناتی هم که گرفته می شود عمدتاً براساس مبانی تئوریک است نه آزمون مهارتها. نسخه نویسی منطقی مزایای فراوانی دارد از جمله کاهش مصرف داروها ( در نتیجه کاهش ارز اختصاصی برای خرید دارو و کاهش هزینه های بیمار)، جلوگیری از تداخلات مختلف دارویی، کاهش عوارض جانبی داروها، رعایت دستور مصرف دارو از طرف بیمار، کاهش مقاومتهای میکروبی به آنتی بیوتیکها، جلوگیری از وابستگی افراد به مصرف بعضی داروها بخصوص داروهای مؤثر بر CNS ….
چهارچوب نسخه :
نسخه عبارت از صفحه ای است به ابعاد مختلف که بر روی آن موارد زیر درج شده است :
1- مشخصات پزشک : شامل نام و نام خانوادگی همراه با شماره نظام پزشکی است، پزشکان متخصص می توانند نام تخصص مربوط به خود را نیز ذکر نمایند و بعد از آن آدرس مطب نوشته شود. اندازه اغلب نسخ، حدود نصف یک صفحه A4 می باشد.
2- تاریخ نسخه : تاریخ نوشتن نسخه دارای اهمیت زیادی است هم از نظر قانونی و هم از نظر درمانی. از آنجایی که نسخه یک مدرک قابل استناد است، نوشتن تاریخ آن ضروری است. بعلاوه سازمانهای بیمه گر نسبت به تاریخ نسخه حساس بوده و در صورت مخدوش بودن از پذیرفتن آن خودداری می نمایند. تاریخ باید واضح بوده و دارای خط خوردگی نباشد.
در صورت خط خوردگی ،ذکر تاریخ صحیح در پشت نسخه همراه با مهر و امضاء پزشک می تواند سودمند باشد. سایر خط خوردگی ها نیز باید پشت نویسی شود. بهتر است پزشکان محترم، دستورالعملهای هر نوع سازمان بیمه گری را در مورد ذکر تاریخ نسخه جویا شوند تا از وارد شدن خسارات مالی به خود و داروخانه جلوگیری نمایند. مثلاً بعضی سازمانهای بیمه گر در صورت خط خوردگی روز نسخه نویسی، بشرط پشت نویسی آن را می پذیرند ولی هر گونه خط خوردگی در ماه وسال را ولو پشت نویسی شده باشد نمی پذیرند و باعث کسورات می شود. هر ماه،بیمه ها، میلیون ها ریال بابت عدم داشتن تاریخ، تاریخ مخدوش، دفترچه های فاقد اعتبار و … از پزشکان و داروخانه ها کسر می نمایند.از آنجائیکه برخی داروها فقط برای مدت معینی تجویز می شوند لذا ذکر تاریخ نسخه برای تجدید یا عدم تجدید نسخه ضروری است.
توصیه : بعضی از افراد برای توجیه عدم حضور خود در محل کار یا فرار از زیر بار موضوعی خاص نسخه پزشک ارائه می دهند که موضوع مهم و قابل استناد آن ، تاریخ نسخه می باشد این موضوع در بعضی مواقع باعث گرفتاری های قضائی متعددی برای پزشکان شده است.لذا به همه پزشکان جوان توصیه می شود از نوشتن اینگونه نسخه های سفارشی خودداری نمایند.
همانطور که ذکر شد ، هر سال، سازمانهای بیمه گر میلیونهای ریال بابت درست نبودن تاریخ نسخه ها از پزشکان، داروسازان و سایر اقشار پزشکی کسر می نمایند. به نظر شما چه راه حل مناسبی برای کاهش این کسورات وجود دارد ؟!
3- نام ، سن و آدرس بیمار :
برای جلوگیری از اشتباه در نسخه پیچی و جابجا شدن داروی بیماران، ذکر نام و نام خانوادگی بیمار به شکل خوانا ضروری است. بارها اتفاق افتاده که حتی نام کوچک و فامیل دو بیمار با هم مشابه بوده (بخصوص در شهرهای کوچک) و باعث جابجا شدن داروی آنها شده است که ممکن است عوارض ناگواری را در پی داشته باشد. شایسته است پرسنل داروخانه ها هنگام صدا زدن بیمار، نام و نام خانوادگی کامل بیمار را ذکر نمایند و یا هنگام دریافت نسخه، شماره خاصی را به آنها اختصاص دهند. بعضی از فرمهای دارویی مخصوص سن یا جنس خاصی است، داروهای مربوط به نوزادان و زنان از این نوعند . لذا ذکر شکل داروی مربوطه ضروری است. گاهاً از روی سن بیمار می توان فرم مورد نظر پزشک را تشخیص داد . لازم به ذکر است که شرکتهای بیمه گر نیز نوشتن سن بیمار را در راستای قوانین خود می دانند. از آنجائیکه ممکن است بعضی نسخه ها سهواً جابجا شوند اطلاع از آدرس بیمار برای جلوگیری از عواقب آن سودمند است. شایسته است داروخانه ها نام کامل بیمار را با یک برچسب بر روی تمام داروها قید نماید.
4– شروع نسخه :
نسخه در تمام دنیا با علامت R ( و نه RX ) شروع می شود.که بر گرفته از کلمه Recipe ( به معنی به این شکل اجرا کن یا به این صورت تهیه کنید) می باشد. این علامت در سمت چپ و بالای نسخه نوشته می شود.
5- نام دارو :
نام دارو ممکن است بصورت ژنریک یا تجاری نوشته شود نام دارو باید به زبان انگلیسی باشد ( از اسامی شیمیایی داروها خیلی کم استفاده می شود). نوشتن هر کدام از این اسامی دارای مزایا و معایبی است . در حال حاضر در کشور ایران بیش از 95% اسامی داروها، به صورت ژنریک نوشته می شود.
نام ژنریک نامی است که دارو در سراسر دنیا به آن نام شناخته می شود. در حالیکه همان نام ژنریک ممکن است دهها نام تجاری داشته باشد. به این صورت که هر کارخانه سازنده برای خود نام مخصوصی انتخاب می کند. مثلاً آسپرین دهها نام تجاری دارد. لذا انتظار می رود اثرات کلینیکی مشابهی داشته باشند. اما داروهای ژنریک ممکن است از نظر میزان و نوع مواد جانبی و شکل ظاهری دارو (رنگ، اندازه، شکل، مزه) تفاوت داشته باشند.
از آنجائیکه کیفیت محصولات هر کارخانه با کارخانجات دیگر تفاوت است لذا بکارگیری اسامی تجاری، محصولات برتر را بیشتر نمایان می سازد و باعث رقابت برای تولید و عرضه داروهایی با کیفیت بهترمی شود. اما اسامی تجاری خود نیز دارای معایبی است. بهترین شیوه آن است که نام ژنریک دارو نوشته شود و برای اینکه محصول کارخانه مورد نظر که دارای کیفیت برتری است برای بیمار پیچیده شود در جلوی نام ژنریک دارو و داخل پرانتز نام کارخانه مورد نظر ذکر گردد، (مثلاً قرص دیکلوفناک (سبحان). کیفیت محصولات شرکتهای مختلف به قدری متفاوت از همدیگر است که خود بیماران هم این تفاوت را درک می کنند و هنگام مراجعه به داروخانه، یادآور می شوند که داروی شرکت …… را می خواهم یا آن قرصی را می خواهم که رنگ آن قرمز یا پشت آن سفید رنگ است و بعبارتی بیماران این تفاوتها را با رنگ جلد یا نام شرکت سازنده ذکر می کنند. جالب آن است که افراد پیر بیشتر به این موضوع اهمیت می دهند و شایسته است دیگران به این خواسته آنها توجه داشته باشند. مهمترین تفاوت محصولات مختلف از یک دارو در فراهم زیستی (Bioavailability) آنها می باشد.
فراهم زیستی درصد داروی مصرفی است که وارد خون می شود. هر چه فراهم زیستی دارو بیشتر باشد، اثر بخشی دارو بیشتر است.
اسامی داروها باید به انگلیسی و بطور کامل نوشته شود. اسامی داروها نباید خلاصه و ناقص نوشته شود. یکی از ایرادهای اساسی مشاهده شده در نسخ، بد خط بودن پزشکان است. بعنوان مثال نام دارو به قدری بد نوشته می شود که یا ناخواناست و یا ممکن است با داروهای دیگر اشتباه گرفته شود. این اشتباهات ممکن است عواقب خطرناکی را برای بیماران به دنبال داشته باشد. خوش خط بودن یعنی اگر بیمار سواد داشته باشد بتواند خط پزشک را بخواند.
بدون تردید، بدخط بودن پزشکان و سایر افراد نسخه نویس، بر کسی پوشیده نیست و داستانها و حکایات جالبی از آن ذکر می نمایند اما علت این بد خطی چیست؟!، آیاپزشکان هنگام نوشتن عجله می کنند؟! آیا املاء صحیح نام دارو را نمی دانند؟! آیا بد خط بودن را نشانه سواد بالا می دانند؟! ننوشتن نام کامل دارو و بد خط نوشتن، بارها باعث شده است که هنگام نسخه پیچی اشتباهات متعددی رخ دهد.
توصیه :
1- پزشکان و سایر افراد نسخه نویس، نام کامل و صحیح دارو را خوش خط بنویسیند.
2- برای نوشتن نسخه، از تایپ استفاده شود.
6- شکل دارو :
انتخاب راه مصرف دارو، یکی از مهمترین وظایف پزشک است زیرا هر کدام از راههای مصرف داروها، دارای مزایا و معایبی است. پزشک با توجه به وضعیت بیمار و ویژگیهای دارو و بیماری راه مصرف آن را تعیین می کند. جهت یادآوری، بعضی از مزایا و معایب راههای مختلف مصرف دارو را در فصلهای بعدی شرح می دهیم. بعد از نوشتن نام دارو، بلافاصله در همان سطر، فرم دارو بطور کامل نوشته می شود البته در بعضی از موارد ممکن است فرم دارو قبل از نام دارو نوشته شود. بعضی از پزشکان مخفف فرم دارو را می نویسند. مثلاً Tablet را Tab و Capsule را Cap می نویسند. این روش در بعضی موارد ممکن است موجب بروز اشتباه شود مثلاً شیافت را Supp یا شربت را Syp یا اسپری را Spr می نویسند که گاهاً به علت ناخوانا بودن ممکن است با هم اشتباه شوند. بعضی از پزشکان یک نوع قرص را تجویز می کنند و آنگاه دستور می دهند که قرص نصف شود در حالیکه قرص به شکل غیر مسطح ساخته شده است که تقسیم مساوی آن مشکل است. قرص های خط دار را می توان براحتی تقسیم نمود. شایسته است پزشکان به تفاوت بین انواع قرص توجه داشته باشند.
